علل و راه حل اختلالات جنسی در بیماری مولتیپل اسکلروزیس

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) یکی از بیماری های سیستم عصبی مرکزی و یک بیماری خودایمنی است که مغز و نخاع را درگیر می کند. علایم بیماری ام اس غیرقابل پیش بینی و از فردی به فرد دیگر و حتی از زمانی به زمان دیگر در یک فرد، متفاوت است ...

و بسته به اینکه چه بخشی از سیستم اعصاب دچار ضایعه شده یا اندازه پلاک های ایجاد شده روی اعصاب به چه اندازه باشد، فرد مبتلا، علایم گوناگونی را نشان می دهد. یکی از علایم جسمی شایع در بیماری ام اس، اختلال سلامت جنسی است.

دارا بودن عملکرد جنسی مطلوب در زندگی هر فرد بسیار اهمیت دارد و سبب افزایش کیفیت زندگی اش می شود و حتی می تواند سبب کاهش استرس در فرد شود . سلامت جنسی متاثر از عوامل جسمی، روانی و اجتماعی است . شیوع اختلال جنسی در زنان مبتلا به ام اس ۴۰ تا ۸۰ درصد و در مردان ۵۰ تا ۹۰ درصد است. بیشترین اختلال جنسی در زنان به صورت کاهش میل جنسی، کاهش رسیدن به اوج لذت جنسی، خشکی واژن، کاهش احساس یا بی حسی ناحیه تناسلی و در مردان به صورت کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و انزال است.

اختلالات سه گانه میل جنسی در بیماران ام.اس

1-اختلال اولیه : تغییرات سیستم عصبی به دنبال بیماری ام اس سبب تغییرات در احساس یا پاسخ جنسی می شود که شامل کاهش میل جنسی، تغییر حس ناحیه تناسلی به صورت درد، بی حسی یا افزایش بیش از حد حس، خشکی واژن، کاهش تون عضلات واژن، مشکل در ایجاد و حفظ نعوظ، اختلال انزال و مشکل در رسیدن به ارگاسم است.

2-اختلال ثانویه: به دنبال علایم جسمی بیماری ایجاد می شود که می توان به موارد زیر اشاره کرد: خستگی که سبب کاهش میل جنسی می شود؛ اسپاسم که در وضعیت های قرار گرفتن بدن هنگام فعالیت جنسی تاثیر دارد و حتی سبب درد اندام ها می شود؛ مشکلات دفع ادرار و مدفوع که چون مسیرهای عصبی سیستم دفع ادرار و مدفوع و ناحیه تناسلی به هم نزدیک و مشترک است، فرد از ایجاد رابطه جنسی به علت احتمال دفع ناگهانی ادرار یا مدفوع ترس دارد.

3-عوامل روانی، عاطفی ، اجتماعی و فرهنگی که می توانند سبب اختلال در عملکرد جنسی شوند. افسردگی، اضطراب عملکردی و تغییر در تصویر ازخود و تصویر ذهنی از بدن از جمله مواردی است که می توان به آنها اشاره کرد.

این سه اصل را از یاد نبریم

جهت کاهش مشکلات جنسی راهکارهایی را می توان بیان کرد اما ابتدا باید به ۳ اصل توجه داشته باشیم:

1-داشتن فعالیت جنسی جزء مهم و ضروری از زندگی زناشویی است و هر دو زوج( زن و مرد) باید در هر رابطه جنسی نقش فعال داشته و سعی در احترام و ارضای یکدیگر داشته باشند.

2-فعالیت جنسی فراتر از نزدیکی است. فعالیت جنسی به موارد بسیاری اطلاق می شود که شامل احساس فرد از جذابیت جنسی خود، توانایی ایجاد ارتباط، معاشقه (لمس کردن و درآغوش گرفتن و...) و در نهایت نزدیکی جنسی است . تاکید می شود که عشق ورزیدن به همسر سبب ارتقاء احساس خوب بودن می شود.

3-احساس رضایت جنسی و چگونگی کسب آن کاملا فردی است و در افراد مختلف متفاوت است، بنابراین یک روش شاید در یک زوج موثر باشد ولی در زوج دیگری کارایی نداشته باشد.

جهت کاهش مشکلات جنسی براساس علل سه گانه ایجاد اختلال جنسی می توان اقدامات زیر را در نظر گرفت.

چگونه می توانیم اختلالات جنسی اولیه را کاهش دهیم؟

علاوه بر اثرات بیماری، وضع روحی همسران نیز در پاسخ جنسی موثر است. بنابراین، ایجاد محیطی آرام و بدون استرس و از نظر روحی علاقه مند و آماده برقراری رابطه زناشویی بودن در کاهش مشکلات جنسی اولیه تاثیر بسیاری دارد.

توجه به بهداشت و آراستگی فردی در تمایل و تحریک جنسی موثر است. استفاده از محصولات جنسی که هم اکنون در داروخانه ها نیز وجود دارد نیز می تواند به بهبود حس ناحیه تناسلی و کاهش خشکی واژن کمک کند. اما باید توجه داشته باشیم این محصولات باید زیر نظر پزشک و با توجه به مشکل فرد استفاده شود. در اختلالات نعوظ و انزال گاهی درمان مصرف دارو است که باید زیر نظر پزشک استفاده شود. در مصرف دارو حتما باید به نحوه استفاده دارو توجه کرد تا بیشترین اثر دارو هنگام فعالیت جنسی باشد.

چگونه می توانیم اختلالات جنسی ثانویه را کاهش دهیم؟

علایم جسمی بیماری ام اس می تواند بر پاسخ های جنسی تاثیر بگذارد و فعالیت های جسمی و روانی جنسی را دشوار کند. ورزش منظم و روزانه به کاهش علایم جسمی و بهبود احساس خوب بودن در فرد کمک می کند. علاوه بر ورزش که روش بسیار موثری است راهکارهای زیر برای کاهش علایم جسمی بیماری و در نتیجه ارتقای سلامت جسمی پیشنهاد می شود:

1-خستگی: خستگی شاید شایع ترین علامت گزارش شده توسط بیماران مبتلا به ام اس باشد که می تواند سبب ناتوانی فرد شود. بدون توجه به انواع و علل خستگی، خستگی تاثیر منفی بر علاقه به فعالیت جنسی دارد و سبب نارضایتی برای شروع فعالیت جنسی و حتی خودداری از صمیمت با همسر می شود. امکان دارد همسر سالم از این عدم علاقه، درک اشتباه کند و لذت و رضایت از همسر بیمار خود را از دست بدهد. در این زمان وجود یک ارتباط باز و صادقانه که بحث آن شد بسیار موثر است. اقداماتی که می توان برای مقابله با خستگی انجام داد عبارتند از :

ذخیره انرژی برای اداره خستگی:

فعالیت جنسی باید در زمانی از روز انتخاب شود که فرد بیمار بیشترین انرژی را دارد. یک استراحت کوتاه قبل از فعالیت جنسی بسیار کمک کننده است.

رژیم غذایی مناسب:

روزانه از پروتئین (گوشت و تخم مرغ)، میوه و سبزی، حبوبات و غلات و لبنیات استفاده شود و ضمنا غذای حجیم قبل از فعالیت جنسی استفاده نشود.

رفع عوامل ثانویه ایجاد خستگی:

خواب مناسب، درمان بیماری های زمینه ای و افسردگی، ایجاد محیطی مناسب از نظر گرما، نور و صدا. یک زوج باید در طول هفته زمانی را برای باهم بودن بدون حضور افراد دیگر حتی بچه ها در نظر بگیرند. برنامه ریزی برای زمان استراحت و باهم بودن می تواند خستگی را کاهش دهد و همزمان نیاز برای باهم بودن را رفع کند. داروهایی که پزشک برای کاهش خستگی تجویز کرده را نیز می توان زمانی مصرف کرد که بیشترین اثر آن در زمان شروع رابطه زناشویی ظاهر شود.

2-اسپاسم و درد: اسپاسم و درد در روابط جنسی محدودیت های بسیاری ایجاد می کند که می توان از اقدامات زیر برای کاهش اثرات ناخوشایند اسپاسم و درد استفاده کرد: استفاده از کمپرس های سرد و گرم؛ ماساژ؛استفاده از وضعیت های درست بدن در فعالیت زناشویی و توجه همسر به نقاط دارای اسپاسم و دردناک و همکاری مطلوب او برای کاهش ناراحتی بیمار.

3-اختلال دفع ادرار و مدفوع: یکی دیگر از علل نگرانی و استرس، اختلال ادراری و دفعی است که ممکن است سبب اختلال جنسی شود. بی اختیاری یا ترس از بی اختیاری سبب می شود تا فرد از فعالیت جنسی اجتناب کند. راه های بسیاری برای غلبه بر بی اختیاری وجود د ارد:

نوشیدن مایعات به خصوص آب به میزان کافی(۸ لیوان یا بیشتردر روز):

نوشیدن مایعات از عفونت های ادراری جلوگیری می کند پس زمان منظم برای نوشیدن آب در نظر گرفته شود باید:

محدود کردن مایعاتی که سبب تحریک مثانه می شود مانند مایعات دارای کافیئن و تئین مثل قهوه، نوشابه سیاه، چای و نیز مصرف الکل سبب تحریک مثانه می شود.

محدود کردن دریافت مایعات دو ساعت قبل از فعالیت جنسی.

ورزش عضلات کف لگن جهت قوی کردن عضلات که علاوه بر تقویت عضلات ناحیه تناسلی و کاهش بی حسی ناحیه تناسلی، به کنترل ادرار نیز کمک می کند. جهت انجام این ورزش عضلات اطراف مقعد و محل خروج ادرار را منقبض کنید و به سمت بالا بکشید. برای اینکه بدانید کدام عضله کف لگن است، می توانید هنگام خروج ادرار یک دفعه خود را منقبض کنید و از خروج ادرار جلوگیری کنید. در این وضعیت شما عضلات کف لگن را منقبض کرده اید. این ورزش را در هر زمانی از روز (دیدن تلویزیون، مطالعه، انجام کار روزانه و...) می توانید انجام دهید.

هر بار ۵ تا ۱۰ ثانیه خود را منقبض کرده و سپس ۱۰ تا ۲۰ ثانیه خود را شل کنید. این ورزش را ۳ بار در روز و هر بار ۱۰ دفعه انجام دهید.

ماساژ مثانه:

در این روش دست ها مشت می شود و روی مثانه( ناحیه انتهایی شکم) قرار می گیرد و به صورت آرام و چرخشی به سمت پایین دست ها حرکت می کند. این روش در تخلیه ادرار و جلوگیری از باقی ماندن ادرار در مثانه بسیار موثر است.

خودداری از مصرف غذاهای محرک دستگاه گوارش:

موادی چون کافئین، الکل، ادویه ها، غذاهای چرب و دیگر غذاهایی که خود فرد با تجربه متوجه می شود، می تواند برای دستگاه گوارش تحریک کننده باشد و سبب بی اختیاری دفعی شود.

دفع ادرار و مدفوع قبل از فعالیت جنسی.

چگونه مشکلات روانی و اجتماعی را کاهش دهیم؟

مسایل جنسی با هویت فردی، احساس خوب بودن و اعتماد به نفس در ارتباط است و فرآیندی است که در طول زندگی فردی از عواملی چون درک فردی، شرایط اجتماعی و عوامل روانی، فرهنگی و عقیدتی تاثیر می پذیرد. از سویی بیماری ام اس می تواند روی درک از آینده فرد تاثیر بگذارد و سبب غم، اضطراب و افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود که این احساسات می تواند سبب کاهش میل جنسی و شکست در فعالیت جنسی شود. ترس از ناتوانی موجود یا بالقوه تاثیر منفی بر تصویر فرد از خود دارد. افراد مبتلا به ام اس شاید احساس کنند که از نظر جنسی جذابیت کمتری دارند. این مساله به خصوص در فرهنگ هایی اتفاق می افتد که احساس جذابیت با زیبایی، سلامت و فیزیک مناسب مرتبط است. افزایش ناتوانی می تواند سبب تغییرات زیادی در برنامه روزانه، از دست دادن کار و کاهش ارتباطات اجتماعی و وابستگی به دیگران برای مراقبت شود.

توجه به علایم جسمی ام اس می تواند سبب غفلت از جنبه های روحی و روانی شود. مهم است که توجه کنیم افراد مبتلا به ام اس ایزوله نیستند و در خلاء زندگی نمی کنند. نگرانی های آنها به دیگران انتقال می یابد، تضاد در روابط ثبات یافته می تواند ایجاد شود، اگر این عوامل شناخته نشود و ارتباط باز و صادقانه برقرار نشود سبب مشکلات بسیاری در روابط همسران و در نهایت طلاق می شود. باید به فرد بیمار زمان داده شود تا بر شرایط روحی و روانی خود غلبه کرده و در مورد ارتباط با همسر احساس اعتماد به نفس کند. کسب آگاهی های جنسی برای غلبه بر مشکلات جنسی در ام اس لازم است و بهتر است هر دو زوج باهم آن را بخوانند و در مورد روش ها با هم صحبت کنند. زمانی که هر دو در آرامش هستند درمورد مشکلات جنسی باهم صحبت کنند و به هم کمک کنند، به یکدیگر به دقت گوش دهند چون درک اشتباه و دلخوری های مکرر در نتیجه ارتباط ضعیف ایجاد می شود.

مریم جدید میلانی

پژوهشگر کلینیک خانواده و سلامت جنسی و دانشجوی دکترای تخصصی پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

فیروزه سخندانی 
روانشاس شخصیت و مشاور ازدواج

پژوهشگر و درمانگر مسائل جنسی

˄