مادران وپدران درمانده و مضطرب را بسیار دیده‌ایم، زمانی که با سوالات کودکانشان روبه‌رو می‌شوند. سوالاتی که در ابتدا برخاسته از ذهن کنجکاو آن‌هاست و نه نیازهای جنسی‌شان. پرسشهایی که اغلب یا بی‌جواب می‌مانند و پرسش شونده پی نخود سیاه فرستاده می‌شود، یا پاسخ های نه چندان واقعی و درخور توجه‌ای دریافت میکنند و در شرایط فاجعه‌آمیزتر با برخورد خشونت آمیز و «این غلط‌ها به تو نیامده» و «این حرفها را از چه کسی یاد گرفته‌ای» روبه‌رو می‌شود.
این کودکان زمانی که به سن نوجوانی و بلوغ می رسند، اطلاعات درست و درمانی ندارند. چون تا پیش از این پاسخ درستی از خانواده دریافت نکرده‌اند، پاسخی که قانع و مطلعشان کند. به همین دلیل و برای یافتن پاسخِ پرسشهایی که ذهنشان را درگیر و مشغول کرده، به سوی منابع دیگر کشیده می شوند و پاسخشان را از دوستان، اینترنت، ماهواره، کتاب‌های مرتبط و … دریافت میکنند و هیچ تضمینی نیست که پاسخ های دریافت شده مطابق با نوع تربیت خانواده و در مسیر سلامت او باشد.
آن چه مسلم است اینست که خانواده موظف است در کنار بقیه ی ابعاد تربیتی کودکش، به تربیت جنسی او نیز توجه ویژه داشته باشد. نویسنده‌ی کتاب آیین تربیت در این باره می گوید: «غریزه جنسی یکی از غرایز نیرومند و حساس انسان می باشد. این غریزه برای انسان زندگی ساز است و در حیات روانی و جسمانی او تأثیرات خوب یا بدی خواهد داشت. بسیاری از اعمال و رفتار و حتی بیماری های جسمانی و روانی انسان از این غریزه مایه می‌گیرد. اگر پرورش عاقلانه و درستی داشته باشد، زندگی را قرین خوشی و آسایش می گرداند و اگر از طریق افراط و تفریط واقع شود ممکن است صدها ضایعه جسمانی و روانی به دنبال بیاورد و زندگی دنیا و آخرت انسان را خراب کند.»
پدر و مادر وظیفه دارند که برای پاسخ به سوالات کودکشان و برای تربیت صحیح جنسی او به تجیمع اطلاعات بپردازند. آیا اصلا خود را ملزم به پاسخ درست به چنین سئوالاتی می‌دانیم؟ متأسفانه هنوز هم زیادند والدینی که معتقدند بچه، وقتی بزرگ شود، خودش این چیزها را یاد می‌گیرد!
معنی و مفهوم تربیت جنسی
در معنای تربیت جنسی به صورت علمی دو جنبه مهم مطرح است:
الف: دادن آگاهی هائی از حقایق زیستی دختر یا پسر بودن که دریابد دستگاه جنسی چگونه کار می کند و تأمین بهداشت و قواعد آن چگونه است. نظام توالد و تناسل و حفظ نسل و بقاع و نوع و…
ب: مراقبت و راهنمایی جنسی به گونه ای که فرد را در سازگاری های مطلوب کند و فرد با توجه به ارزشهای اخلاقی و فرهنگی در این زمینه به پیش رود تا حدود روابط را نگه دارد.
چه سنی برای شروع مناسب‌تر است؟
در ابتدا خانواده ـ پدر و مادر ـ می بایست قبل از هر چیز زمانی مناسب برای آموزش جنسی در نظر بگیرند؛ آموزش‌های زود هنگام و ناشیانه‌ی مسایل جنسی به کودکان و نوجوانان، گاه آنان را چنان دچار دلهره و اضطراب می‌کند که اصول بهداشت روانی خانواده را خدشه‌دار می‌سازد. از طرف دیگر، اگر این آموزش‌ها دیر هنگام، نا‌کافی و غیر واقعی باشند، نمی‌توانند مفید واقع گردند. اگر پدر و مادر بتوانند به پرسش‌ها و کنجکاوی‌های جنسی فرزندان خود پاسخ‌های مناسب و سنجیده بدهند، می‌توانند مانع از انحراف فکری، سرکوب جنسی و مخفی کار آنان شوند .
تربیت جنسی از همان اوان کودکی مخصوصا از دو نیم سه سالگی باید آغاز شود و آموزش جنسی در تمام مراحل سنی باید صورت گیرد. از دوران پیش از دبستان، دبستان، دوران بلوغ، جوانی، میانسالی و حتی سالمندی این آموزش‌ها لازم است. البته شکل آن در هر دوره متفاوت است.
این که بدانیم فرزندمان در هر سنی چه مرحله از مراحل رشد جنسی را پشت سر میگذارد بسیار در تربیت جنسی به ما کمک خواهد کرد.
از تولد تا ۳ سالگی:
کودک در این سنین نسبت به اعضای بدن خود کنجکاو می شود، از لمس کردن آلت تناسلی خود لذت میبرد، البته این نوع لذت با لذت جنسی متفاوت است. سه تا چهار سالگی به بعد، سن سوال کردن است و یک طیف سوالات بچه‌ها همین سوالات جنسی است. البته این سوالات جنسی ناشی از کنجاوی، جلب توجه و وقت گذراندن است. در این سنین می بایست نام اعضای بدنش را به او یاد دهید، پدر و مادر می توانند در این سنین در مورد اعضای مختلف بدن و نحوه ی کار کردشان توضیحات ساده و قابل فهمی به کودک بدهند. کودک در این سنین نیاز به تماس های جسمانی دارد، می بایست والدین آنها را در آغوش بگیرند و از این طریق به آنها محبت کنند.
در این سنین می توان به تدریج به او تفاوت و خصوصی بودن بعضی از اندام‌های بدنش را یاد داد. برای مثال: بینی عضوی از صورت است و دست زدن به آن اشکالی ندارد ، ولی آلت‌تناسلی اندامی خصوصی است و دیگران نباید به آن دست بزنند. تفاوت دختر و پسر بودن را به او بیاموزید. به کودک یاد بدهید که اگر کودک دیگری قصد داشت آلت تناسلی او را ببیند، با مخالفت کردن و گفتن این‌که : “این قسمت از بدن من کاملا خصوصی است” ، مانع از انجام این کار شود .
۴ تا ۵ سالگی:
در این سن، احساس کنجکاوی درباره‌ی تمام مسایلی که به جنسیت مربوط می‌شود، وجود دارد. برای مثال، دختر و پسر چه تفاوتی با هم دارند؟ … چرا مردان حامله نمی‌شوند؟ … کودک چگونه به دنیا می‌آید ؟ و …
در این سن بچه‌ها اصرار دارند بدن‌شان را محرمانه نگه دارند و از برهنگی احساس شرم میکنند. لازم است پدر و مادر این حالت را تقویت کنند که فرزندشان در سنین بالاتر به «بی‌‌پروایی جنسی» کشیده نشود.
ارضای حس کنجکاوی درباره‌ی اندام‌های تناسلی کودکان دیگر ، از طریق بازی‌هایی مثل دکتر بازی در این سن رواج پیدا می‌کند.
سن ۵ تا ۶ سالگی سنی است که هورمون‌های جنسی خیلی کم ترشح می‌شوند. در این سن کودک را تشویق کنید تا سوالات مختلف خود را درباره‌ی جنسیت و اندام‌های تناسلی، از شما یا افراد قابل اطمینان خانواده بپرسد پس شما هم سعی کنید به سوالات بچه‌ها کوتاه اما صحیح، پاسخ دهید.
۶ تا ۹ سالگی:
اغلب کودکان ۹- ۶ ساله مایل به دوست شدن و بازی کردن با کودکان همجنس خودند. این گروه کاملا به نقش‌های جنسیتی‌شان حساس و هوشیارند. در سن ۷ سالگی، پسرها نسبت به دخترها ابراز علاقه میکنند اما این علاقه صرفا جنبه دوستی دارد نه جنسی و نباید نگران باشید؛ اگر چه بازهم ارتباط‌شان باید کنترل‌شده باشد.
اگر تا پیش از این از پاسخ به سوالات جنسی کودک خود امتناع کرده اید یا در هنگام پاسخ جدی و صمیمی نبوده اید و شرمگین و سرافکنده برخورد کرده‌اید، کودک اعتماد و صمیمیتش را برای بیان این جنس سوالات با شما از دست خواهد داد.
در این سن و سال است که کودک نسبت به بحث‌ها و پچ پچ‌های جنسی که ممکن است میان بزرگترها جریان داشته باشد، حساس و کنجکاو می شود. بنابراین در این گونه موراد مراقب گوش‌هایی که کاملا به دهان شما دوخته شده باشید.
به کودکان ۶ تا ۹ ساله‌ی خود توضیحات ساده، مختصر و قابل فهمی درباره‌ی بلوغ و تغییرات گوناگون جسمانی، عاطفی و رفتاری بدهید. هر چند کودکان این سن و سال هنوز تجربه‌ای از این گونه تغییرات ندارند، ولی صحبت درباره‌ی آن موجب صمیمیت، یکرنگی و ایجاد فضایی احترام‌آمیز برای گفت‌وگوی‌های بعدی شما با نوجوانتان می‌شود. برای مثال، گفتن این که در دوران بلوغ زیری و بمی صدای بچه‌ها تغییر می‌کند و از این قبیل ، راه را برای راهنمایی‌ها و هدایت‌های بعدی شما باز می‌کند
۱۰ تا ۱۴ سالگی:
در این سن و سال اغلب نگرانی و اضطراب در مورد بلوغ و آن‌چه رخ خواهد داد، وجود دارد. نوجوان معمولا برای پرسیدن سوالات جنسی خود دچار احساس خجالت و شرمساری است. به خصوص هنگام بلوغ.
اگر تاکنون درباره‌ی جنسیت با فرزندتان صحبتی نکرده‌اید، هنوز دیر نشده است . سعی کنید حتما در اولین فرصت مناسب، که زمینه‌ای برای گفت‌وگو داشتید، این کار را انجام دهید. اگر فرزندتان از قبل آمادگی پذیرش اطلاعاتی در خصوص بلوغ و تغییرات جسمی را داشته باشد، بهتر می‌تواند با این تغییر و تحولات رشدی خود کنار آید. متاسفانه گروهی از والدین آن قدر صبر میکنند تا فرزندانشان به مرحله‌ی بلوغ و بروز تغییرات جسمی – روانی برسند، آن‌گاه سر صحبت را با آنها باز میکنند.
علاوه بر دانستن این مراحل رشد می‌بایست در هنگام روبه‌رو شدن با این جنس سوالات کودکان این نکات را رعایت کنید؛
به خودتان مسلط باشید، نگرانی و خجالت ندارد. بهتر است منطقی و آرام با موضوع روبه‌رو شوید
سوال کودکتان و توضیحاتش را خوب بشنوید،. بگذارید سوالش را کامل بپرسد، حتی با پرسیدن سوالاتی از قبیل : «تو در این مورد چه فکر می‌کنی؟ تو در این باره چه می‌دانی؟ و نظر تو چیست؟ » سعی کنید کاملا با ذهنیات فرزندتان آشنا شوید.
صادق باشید، پاسخ‌های نادرست و دروغ برای فرار از پاسخ دادن به چنین سوالاتی، بدترین راه ممکن است. این باعث بی‌اعتمادی کودکتان نسبت به شما می‌شود.
آموزش می‌بایست متناسب با سن و سال کودک و نوجوان و به تدریج باید آموخته شوند.
بیش از حد لازم به شرح و بسط موضوع نپردازید
جملات کوتاه اما درست بگویید؛ «بچه درون شکم مادر است» «وقتی بزرگتر شد، مامان به بیمارستان می‌روند تا خانم دکتر کمک کند بچه به دنیا بیاید»
اگر تا کنون پاسخ اشتباه و غلطی به او داده‌اید، به اشتباه بودن پاسختان اعتراف کنید و جواب درست را در اختیار او قرار دهید.
فیروزه سخندانی
روانشناس شخصیت و مشاور ازدواج
پژوهشگر و درمانگر مسائل جنسی